تعداد صفحه: 31
نوع فایل: Word
فرمت فایل: docx
*** قابل ویـرایش
فهرست مطالب
چکیده
مقدّمه
مفهومشناسى
الف. نسل3
ب. گسست و فاصله نسلى6
ج. نوجوانى9
آثار و پیامد فاصله نسلى
انواع فاصله نسلى
الف. ارزشها
ب. هنجارها
فاصله نسلى؛ ارزشى و هنجارى
تفاسیر شکاف نسلى و امکان آن در ایران
اما در خصوص نوع برخورد با مسئله شکاف نسلى در ایران، چند دیدگاه افراط و تفریط وجود دارد :
ویژگىهاى دوران نوجوانى و جوانى
مشکلات فراروى نسل جوان
زمینههاى پیدایش فاصله نسلها
راهکارهاى رفع گسست و فاصله نسلى
الف. شناسایى نیازهاى زیستى، فکرى، فرهنگى
ب. شناسایى نیازهاى روانى،
ج. توجه به مشکلات عاطفى
نتیجهگیرى
پى نوشت ها
چکیده
در جامعه ما همواره طرح مسائل و مشکلات نوجوانان و جوانان و ارائه راهکارهایى براى آن، از جمله مباحث جذاب، پرکاربرد و پرمخاطب بوده است. این مقاله با رویکرد نظرى و روش اسنادى و با هدف بررسى علل، عوامل، بسترها و زمینههاى تفاوت، فاصله و گسست نسلى نسل جوان در جامعه، و در خانوادهها تهیه و تدوین یافته است.
هرچند اختلافات فکرى و تفاوت در نوع نگرش میان نسل جوان و سایر نسلها، به ویژه در خانوادهها امرى طبیعى است و در هر جامعهاى وجود دارد، اما بایسته است میان دو نوع تفاوت و فاصله و گسست نسلى و فرهنگى تفاوت قائل شد: گسست نسلى هنجارى و گسست نسلى ارزشى. آنچه مىتواند در بلندمدت براى جامعه و نسل جوان خطرآفرین باشد، گسست نسلى ارزشى و فرهنگى است. اما تفاوت و گسست نسلى هنجارى امرى طبیعى و به راحتى قابل پیشگیرى و اصلاح است.
کلید واژهها : نوجوان، جوان، تفاوت نسلها، گسست نسلها، فرهنگ بیگانه، گسست نسلى هنجارى، گسست نسلى ارزشى و فرهنگى.
مقدّمه
نوجوانى و جوانى مرحلهاى بسیار دورانساز، مقدمه بزرگسالى و مرحلهاى است که شخصیت آدمى در آن شکل مىگیرد. بنابراین، توجه به نیازهاى نوجوانان و جوانان با هدف کمک به تأمین آنها و شناخت مشکلات این نسل، کانون همت روانشناسان، فیلسوفان، جامعهشناسان و علماى دین قرار دارد. از سوى دیگر، جوانان بزرگترین سرمایه هر ملتى به شمار مىآیند و آینده و سرنوشت کشورها به دست آنهاست. از اینرو، براى تحقق اهداف جامعه دینى و فرهنگسازى جامعه، لازم است آنان را با ارزشهاى دینى و ملى آشنا ساخت. از آنجایى که بخش عظیمى از جمعیت کشور ما را جوانان تشکیل مىدهند، فاصله گرفتن آنان از دین و آموزههاى دینى، به مثابه فاصله گرفتن جامعه از دین و آموزههاى دینى است.
شناخت نیازها و انتظارات نسل جوان و تلاش در جهت تأمین آنها، تلاشى بایسته و درخور توجه است. در خصوص فاصله و شکاف نسلها، در منابع دینى سفارشها و توصیههایى از حضرات معصومان : رسیده است. حضرت على ‰در این زمینه، به پدران در خصوص فرزندان چنین سفارش مىکنند: «لاتقسروا اولادکم على آدابکم، فانهم تخلقون لزمان غیر زمانکم»؛2 فرزندان خود را مجبور نسازید که حتمآ آداب و رسوم زمان شما یا پدرانتان را فرا گیرند، بلکه شرایط زمان را باید در نظر گرفت. روشن است مراد این است که باید محتواى غنى تربیتى برگرفته از آموزههاى دین حنیف را در قالبهاى زیبا و شیوههاى نوین به فرزاندان آموزش داد. در این عرصه، توجه به اقتضائات و نیازهاى جدید زمان مهم و تعیینکننده است.
در خصوص بحث از فاصله و گسست نسلها، مطالب مستقل و آثار مکتوب جامعهشناختى تاکنون منتشر نشده است. آثار معدودى در این زمینه وجود دارد که به نوعى از آنها در این مقاله بهره کافى برده شده است. مقاله جناب آقاى دکتر حسین پناهى، تحت عنوان «فاصله نسلى و اختلافات خانوادگى و چگونگى برخورد با آن»، در فصلنامه پژوهشى علوم انسانى دانشگاه الزهرا ƒو مقاله آقاى سعید معیدفر، با عنوان «شکاف نسلى یا گسست فرهنگى» (بررسى شکاف نسلى در ایران)، نامه علوم اجتماعى، ش 24 و نیز مقاله آقاى حمیدرضا مظاهرىسیف، تحت عنوان «انقلاب اسلامى و نسل سوم» که در نشریه معرفت شماره 98 منتشر شده است.
به هرحال، در تربیت توجه به اقتضائات روز جامعه، خواستها و نیازهاى معنوى و منطقى جوانان امرى بایسته و ضرورى است و از آنجایى که بحث فاصله و گسست نسلها در ارتباط با دو یا چند نسل با نوع نگرش متفاوت مطرح است، ضرورى است پس از بحث از مفهومشناسى، به اوصاف و ویژگىهاى دوران نوجوانى و جوانى اشاره شود.
مفهومشناسى
پیش از هر چیز لازم است چند واژه از نظر مفهومى مورد توجه قرار گیرد. اما یادآورى این نکته لازم است که در هر جامعهاى، شکاف موجود بین نسلها، یک شکاف طبیعى است و این معنا که معمولا نسلهاى جدید، بخشهایى از دیدگاههاى نسلهاى قبلى را تعدیل مىکنند یا تغییر مىدهند، از مباحث مهم جامعهشناسى انقطاع نسلهاست. مهم این است که این فاصله باید در حالت طبیعى خود باشد و به مرحله آسیب و بحران اجتماعى تبدیل نشود که در این صورت، بسیار دشوار خواهد بود.
الف. نسل3
واژه «نسل» در دائرةالمعارف علوم اجتماعى، اینگونه تعریف شده است: «در جمعیتشناسى به گروهى از افراد اطلاق مىشود که مرحلهاى از حیات را با یکدیگر آماده کرده یا پایان داده باشند. گروهى که در یک زمان فارغالتحصیل مىشوند، گروهى که در زمان بالنسبه نزدیک به هم به دنیا آمده، یا ازدواج کردهاند.»4 بیکر، نسل را گروهى از افراد مىداند که در فاصله زمانى معین به دنیا آمدهاند.5
ب. گسست و فاصله نسلى6
در یکى از جامعترین تعاریف، شکاف یا فاصله میان نسلها را چنین تعریف مىکنند: شکاف نسلها مفهومى است که اختلاف فاحش روانى، اجتماعى، فرهنگى و تفاوت معنادار در بینش و آگاهى، باورها، تصورات، انتظارات، جهتگیرىهاى ارزشى و الگوهاى رفتارى میان دو نسل همزمان در یک جامعه را مورد توجه قرار مىدهد. به عبارت دیگر، فاصله نسلى به اقتضائات مهم و شکاف در تجربه، ارزشها و هنجارهاى بین دو نسل، یعنى والدین و فرزندان آنها و یا به طور کلى، به اختلاف و شکاف فرهنگى قابل توجه بین دو نسل تفسیر مىشود. هرچه شکاف و یا فاصله عمیقتر و وسیعتر باشد، امکان فهم و درک هر نسل از نسل دیگر مشکلتر است و بیگانگى آنها نسبت به هم بیشتر مىگردد. در واقع، فاصله نسلى و اختلافات دو نسل ممکن است مربوط به فاصله نسلى و یا استقلالطلبى نوجوانان و جوانان در مقابل درخواست اطاعت والدین، اختلاف قدرت والدین و فرزندان، اقتضائات سنى و... باشد.7 در تعریف گسست
و فاصله نسلى باید گفت: دور شدن تدریجى دو یا سه نسل پیاپى از یکدیگر از حیث جغرافیایى، عاطفى، فکرى و ارزشى، وضعیت جدیدى را ایجاد مىکند که اصطلاحآ «گسست نسلها» نامیده مىشود. در این وضعیت، غالبآ نوجوانان و جوانان مىکوشند تا آخرین پیوندهاى وابستگى خود را از والدین با نسل بالغ بگسلند و اغلب در این راه، به گردنکشى و طغیانگرى مىپردازند.8
بنابر آنچه گذشت، باید گفت :
ج. نوجوانى9
نوجوانى، به افراد داراى سنین بین 12 الى 18 سالگى اطلاق مىشود. افلاطون این دوره را دوره شرابزدگى روان مىداند که احساسات و عواطف بر افکار فرد چیره مىشود. روسو، نوجوانى را تولد ثانوى مىداند. استانلى هال، معتقد است نوجوانى دوره طوفان و فشار بوده و یک جهش ناگهانى است. کورت لوین آلمانى هم اعتقاد دارد که کودک و بزرگسال، هر کدام یک نوبت، بار کودکى و بزرگسالى را بر دوش مىکشند، اما نوجوان مجبور است یکجا بار هر دو را بر دوش بکشد؛ زیرا متعلق به هر دو مىباشد.10
ارسطو گفته است: «جوانان پرشور و آتش مزاجاند و آمادهاند خود را به دست غرایز بسپارند.»11 در ادامه، ویژگىهاى دوران نوجوانى و جوانى را پى مىگیریم.
آثار و پیامد فاصله نسلى
اجمالا باید گفت: هرچند ممکن است تا حدودى فاصله و گسست نسلى در هر جامعهاى یافت شود و امرى طبیعى باشد، اما بىتوجهى به این امر و عدم تلاش براى کمکردن فاصله و شکاف نسلى میان نسل جوان و سایر نسلها، مىتواند پیامدهاى ناگوارى براى جامعه، به ویژه خانوادهها به دنبال داشته باشد. مطالعات نشان مىدهد که قضاوت ساده و منفى درباره اختلافات خانوادگى و بین نسلى، نه تنها با واقعیات موجود در زندگى خانوادگى تطبیق نمىکند، بلکه ممکن است خود یکى از عوامل مشکلآفرین موجود در بین خانوادههاى بسیارى باشد. بدین معنا که :
اولا، خانوادههایى که این تصویر نادرست را دارند که، وجود اختلافنظر و حتى تعارض در خانواده میان آنان و فرزندانشان و بالعکس، منحصر به فرد است و ممکن است خانواده خود را، یک خانواده ناسالم و غیرقابل تحمل تلقّى کنند. در نتیجه، آن را رها کرده و یا اقدام به از هم پاشیدن خانواده خود کنند. در حالى که، اگر بدانند اساسآ روابط افراد و بین اعضاى خانواده تنشزا و اختلافبرانگیز است و کم و بیش شامل همه خانوادهها مىباشد، سعى مىکنند مشکلات موجود را بیش از پیش تحمل کنند.
ثانیآ، اگر اعضاى خانواده بدانند که تا حدى اختلاف و تعارض در خانواده، میان والدین و فرزندان نه تنها بد نیست، بلکه براى رشد خود آنان ضرورت دارد و باید با نگاه مثبت به آن نگریسته شود و به جاى کوشش در حذف و از بین بردن آن، سعى در بهرهبردارى مثبت از آن نموده و راه کنار آمدن و مهار کردن و مدیریت اختلافات را فراگیرند و از آن براى شناخت بهتر یکدیگر و رشد فکرى و اخلاقى و فضاى خود بهرهبردارى مثبت کنند.12