تعداد صفحه: 46
نوع فایل: Word
فرمت فایل: docx
*** قابل ویـرایش
فهرست مطالب
اصل مقاله
چکیده
مقدمه
مبحث اول: مفاهیم
گفتار اول: مفهوم امنیت ملی
گفتار دوم: جاسوسی
گفتار سوم: خیانت به وطن
مبحث دوم: مصادیق
الف) جرم موضوع ماده 501 قانون مجازات اسلامی
1- عمل مرتکب
2- خصوصیت مخاطب
3- موضوع جرم:
ب) جرم موضوع ماده 503 ق.م.ا
1- عنصر مادی
2- عنصر روانی
ج) جرم موضوع ماده 505 ق.م.اا
1- عنصر مادی
1- عنصر روانی
الف) قانونگذار به عنوان مرتکب جرم در همه موارد مزبور از «نظامی» نام برده است.
ب) عنصر مادی جرم یا به صورت در اختیار قرار دادن، (تسلیم کردن) یا آگاه کردن، (افشا کردن) است.
د) جرم موضوع مواد 21، 24 و 26 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح
ج) موضوع جرم
نتیجه گیری
منابع
ارجاعات
اصل مقاله
«اگر دشمن را بشناسی و خود را بشناسی، لازم نیست از نتیجه صد نبرد بترسی. چنان چه خود را بشناسی، اما دشمن را نشناسی، برای هر پیروزی که به دست میآوری، یک شکست هم تحمل خواهی کرد و اگر نه خود را بشناسی و نه دشمن را، در هر نبردی از دشمن شکست خواهی خورد.» (سان تزو، به نقل از جاسوسی: دنیای مدرن جاسوسی، ران فریدل، ترجمه معاونت پژوهشی دانشکده امام باقر «ع»)
چکیده
اطلاعات، نبض عملیاتی یک دستگاه تلقی میشود و همة نهادها، اعم از دولتی یا غیر دولتی حتی در مقیاسی کوچکتر، نسبت به انتشار اطلاعات خود حساسیت دارند. افشاء اسرار حرفهای اصطلاح رایجی است که ضمن داشتن صبغة اخلاقی، صبغة حقوقی نیز دارد که طبق مادة 648 قانون مجازات اسلامی جرم شناخته شده است.
اهمیت اطلاعات در مراکز نظامی، که وظیفة صیانت از استقلال و تمامیت ارضی هر کشوری را بر عهده دارند، دو چندان میشود و حساسیت نسبت به افشاء آنها، به هر طریقی که صورت بگیرد نیز دو چندان است و معمولاً با مجازاتی شدیدتر از مجازات افشای اسرار حرفهای در مراکز غیر نظامی همراه است. قانونگذار ایران نیز به حکم همین حساسیت جنبههای مختلف و اشکال مختلف این عمل را در قانون مجازات اسلامیو قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح و قوانین متفرقه دیگر مورد توجه قرار داده و جرم انگاری نموده است. عنوان مجرمانة افشای اسرار و اطلاعات در امور نظامی بر حسب تابعیت مرتکب متفاوت است. بدین توضیح که، اگر مرتکب عمل مجرمانة مزبور تبعة کشوری باشد که اعمال مزبور را علیه آن کشور مرتکب میشود عمل وی خیانت به کشور نامیده میشود ولی اگر مرتکب، تبعة کشور خارجی باشد عنوان عمل وی جاسوسی خواهد بود. ولی قانونگذار ایران در استعمال این الفاظ دقت لازم را ندارد و در قانون مجازات اسلامیو قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح جرمی تحت عنوان خیانت به کشور دیده نمیشود و هرگونه افشای اسرار و اطلاعات یا تحصیل اطلاعات برای دولت خارجی به وسیلة هر کسی که باشد، اعم از آن که مرتکب ایرانی باشد یا خارجی، تحت عنوان جاسوسی جرم انگاری شده است. در این مقاله، سعی شده است مصادیق مربوط به هر یک از دو عنوان در قانون مجازات اسلامی و قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح یا قوانین دیگر با مفهوم مربوطه تطبیق و اشکال مختلف اعمال مزبور به طور مختصر مورد بررسی قرار گیرد. .
کلیدواژه ها
جاسوسی؛ خیانت به کشور؛ تحصیل اطلاعات؛ افشای اطلاعات
مقدمه
حفظ استقلال و تمامیت ارضی هر کشوری وظیفة اصلی و اولیه هر رژیم سیاسی حاکم بر آن کشور است و این هدف مورد توجه تمامی رژیمهای سیاسی حاکم بر کشور، صرفنظر از نوع و ماهیت آنها است اعم از این که با دیگر اهداف و برنامههای رژیم سیاسی حاکم قبلی موافق باشند یا کاملاً مخالف. چون آن چه که مورد حمایت است سرزمینی است که رژیم سیاسی میخواهد حاکمیت خود را در آنجا اعمال کند.
برای این منظور همة حکومتها نیروی نظامی تشکیل میدهند و قسمت عمدهای از بودجة مملکتی را صرف این نیرو میکنند، چون نوعاٌ قوام مملکت و دوام حکومت و کشورداری منوط به وجود چنین نیرویی است. نیروی نظامی هر دولتی نیز پشتیبان سیاستهای امنیت ملی آن دولت به شمار میرود. «سیاستهای امنیت ملی، آن دسته از سیاستهایی است که دولتها برای حفظ یا بسط ارزشهای حیاتی ملی در برابر تهدیدات دشمنان بالفعل یا بالقوه در پیش میگیرند.» (کاسیوروسکی، 1379. ص. 304)
تعارض منافع بین دولتها و نابرابری توان نظامی آنها از لحاظ امکانات و تواناییهای مادی و معنوی زمینة رقابت بین آنها را ایجاد میکند و هر دولتی برای کسب قدرت بیشتر تلاش میکند. برای این منظور هر دولتی تلاش میکند اطلاعاتی را که دولت رقیب در اختیار دارد و بر اساس اطلاعات مزبور برنامههای امنیت ملی خود را تنظیم میکند، به نحوی از چنگ وی خارج کند. در این راستا افرادی را اجیر میکند که اطلاعات را از افراد دارنده اطلاعات اخذ کنند که چنین افرادی در اصطلاح حقوقی و سیاسی جاسوس نامیده میشوند.
هرچند با توجه به پیشرفتهایی که تکنولوژی در دهههای اخیر در اختیار جامعة بشری قرار داده است امکان اخذ اطلاعات بدون نیاز به مخاطب انسانی را فراهم نموده و جاسوسان میتوانند با ردیابی الکترونیکی کامپیوترهای حاوی اطلاعات، اطلاعات مورد نیاز خود را به دست آورند، ولی به پیروی از سنت معمول، تحصیل اطلاعات حساس معمولاً به مخاطب انسانی نیاز دارد، مخاطبی که نوعاٌ تابع دولت صاحب اطلاعات است.
جاسوسان برای تحصیل اطلاعات با توسل به شگردهای مختلف، افراد دارندة اطلاعات را شناسایی میکنند و نهایتاً به طرق مختلف از جمله تطمیع و تهدید و یا با سوء استفاده از عدم مهارت و سادگی و بی احتیاطی برخی مأموران، اطلاعات را از آنان اخذ میکنند. چنین مأمورانی، در صورتی که عمداً اطلاعات کشور خود را در اختیار بیگانگان قرار دهند خائن به وطن نامیده میشوند.
مطالب این مقاله در دو مبحث ارایه میشود. در مبحث اول از مفهوم امنیت ملی، جاسوسی و خیانت به کشور بحث میشود و در مبحث دوم از مصادیق جاسوسی و خیانت به کشور بحث خواهد شد.
مبحث اول: مفاهیم
گفتار اول: مفهوم امنیت ملی
امنیت ملی از دو عبارت امنیت و ملی ترکیب یافته است. مفهوم مخالف این عبارت ترکیبی دلالت بر آن دارد که در مقابل مفهوم امنیت ملی، مفهوم امنیت جهانی وجود دارد. ولی، در درجة اول برای هر دولتی مفهوم امنیت ملی از اهمیت به سزایی برخوردار است. به عبارت دیگر، دولتها تنها زمانی میتوانند نگران امنیت جهانی باشند که ابتدا امنیت داخلی و ملی خود را تأمین کرده باشند و عوامل مخل امنیت جهانی بر امنیت ملی آنان اثر منفی داشته باشد.
مشکلی که در مورد امنیت ملی وجود دارد «بحث مفهومی در بارة دامنة امنیت ملی است که در این زمینه عدهای مواضع سخت گیرانه و افراطی دارند. این دسته با توجه به محدودة فکری محدود، سنتی، و آموزشهای ویژة خود استدلال میکنند که امنیت ملی باید به دفاع نظامی در مقابل حملات خارجی محدود باشد، در حالی که عدهای دیگر با عنایت به تهدیدات مشترک و در حال گسترش جهانی، میخواهند ایدة امنیت ملی را آن قدر توسعه بدهند که شامل همة گرایشهای نامطلوب و بی ثبات کنندة داخلی و خارجی برای یک ملت شود. رهیافت اول ناقص است، زیرا بسیاری از تهدیدات امنیتی جاری را که حتی سنتیترین تحلیل گران دفاعی بر اهمیت آنها اعتراف دارند، نادیده میگیرد و رهیافت دوم نیز از نقص رنج میبرد، زیرا آن قدر وسیع و مبهم است که از مطالعة کل روابط بین الملل قابل تفکیک نیست.» (ماندل، 1379. ص. 20)
به همین اعتبار نباید تصور نمود که امنیت ملی نه تنها به امنیت در مقابل تهاجمات نظامی از طرف دولتی خارجی علیه استقلال و تمامیت ارضی کشور اطلاق میشود، بلکه ضمن آن که این مفهوم از امنیت ملی دارای اهمیتی اساسی است ولی دولتها معمولاً در کنار آن خدشه دار شدن امنیت فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی را نیز مورد توجه قرار میدهند. هر چند نباید از ذهن دور داشت که خدشه به سایر جنبههای امنیت در نهایت میتواند به امنیت دولت در معنای اول لطمه وارد کند.
«نقش اقتصاد در امنیت ملی، حیاتی میباشد و دلیل آن تأثیرات گسترده آن بر سایر ارزشهای ملی است. عدم توسعه یافتگی پایدار و محرومیت از رفاه اقتصادی، روحیه ملی را تضعیف میکند و نا آرامیهای اجتماعی را بر میانگیزد و در نتیجه چند دستگی داخلی را شدت میبخشد. چنین ضعف داخلی میتواند اقدامات خصمانه را از جانب دشمنان بالقوه یا بالفعل باعث شود.» (آزر و این مون، 1379. ص. 368)
راه تأمین امنیت ملی کشور مستلزم اطلاع از خطراتی است که به امنیت ملی لطمه وارد میکند و با درک این امور میتوان در واقع خطرات موجود علیه امنیت ملی را شناسایی و به مقابله با آنها پرداخت. با درک این خطرات است که دولتها در تلاش مستمر برای تأمین امنیت ملی خود از طریق حفاظت از اطلاعات خود هستند. چون اطلاعات همانند خونی میماند که در رگهای بدن جریان دارد و با خروج آن از بدنة سیستم امنیت ملی سیستم مزبور کارایی خود را از دست میدهد.
برای رفع این ایرادات است که این مقاله به مفهومی از امنیت نظر دارد که دارای عناصر زیر باشد: اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و منابع محیطی. در مقرراتی هم که در زمینة جاسوسی و خیانت به کشور به تصویب رسیده، قانونگذار تلاش کرده است به تمامی عناصر مزبور توجه داشته باشد که در قسمتهای بعدی به تفصیل به آنها اشاره خواهد شد.
گفتار دوم: جاسوسی
از نظر تاریخی گفته میشود که مفهوم جاسوسی قدمتی به اندازه تمدن دارد. نسخههای دوره باستان و کلاسیک اغلب به جاسوسان و استفاده از جاسوسی اشاره میکنند. (برای مثال، در نسخههای بابل 100 بار به جاسوسی اشاره شده است) در حالی که افسانه یونانی اسب تروجان نشان میدهد که عملیات مخفی[1] و حیلههای کثیف[2] چیز جدیدی نیستند. ریشههای جاسوسی در شرق نیز خیلی عمیق است: در قرن سوم قبل از میلاد هم امپراطوری هند و هم امپراطوری چین کنترل خود را بر قلمروی وسیع خودشان به کمک شبکههای جاسوسی تضمین نمودند.
جاسوسی را میتوان به عمل استفاده از جاسوسان برای به دست آوردن اطلاعات درباره نقشهها، فعالیتها یا منابع رقیب یا دشمن تعبیر کرد. جاسوسی با توجه به ماهیت و اقضاء عمل نوعاٌ ارتباط نزدیکی با هوش و ذکاوت دارد و هر فردی توانایی آن چه جاسوسی را ندارد. آن چه ماهرانه عمل به نحوی که احتمال فاش شدن عمل را بسیار پائین آورد از لوازم جاسوسی است. بنابراین، نوعاٌ برای آن چه آن از افراد بسیار ماهر و باهوش و خبره استفاده میشود. با این حال میتوان گفت جاسوسی بر حسب طبیعت مخفیانه، خشونت آمیز و خطرناکش از هوش و ذکاوت متمایز میشود.
از این رو گفته میشود «شخصیت، خصوصیات فردی، خط فکری و شهامت فرد همگی در جنبه انسانی جاسوسی نقش عمده دارد و بی دقتی و عدم هوشیاری هم در این زمینه کاملاٌ موثر است. جاسوسی مستلزم سر و کار داشتن با افرادی است که منابع بالقوه اخبار و اطلاعات هستند و افرادی که همیشه واکنش مورد انتظار را نشان نمیدهند. هر چند که دستگاههای فنی پیشرفته باشند یا طرحهای مورد نظر با نهایت دقت طراحی شوند هنگامیکه افراد تحت فشار شرایط موجود سعی میکنند اسرار را بدزدند هر آن ممکن است اشتباهاتی رخ دهد. وظیفه افسر اطلاعاتی است که برای حل این مشکلات بالقوه چاره اندیشی کند. یک مأمور برای اجرای موفقیت آمیز عملیات باید از دقت نظر خوبی در تشخیص خصوصیات افراد بهرهمند باشد و افسر و عامل هر دو باید در بررسی جوانب کار دقت و مهارت خوبی داشته باشند. اگر چنین نباشد آنها نخواهند توانست فعالیت جاسوسی را در دراز مدت با هم ادامه دهند.» (فریدل، 1382. صص 49 و 50)
ولی به نظر میرسد، هرچند نوعاٌ برای آن چه جاسوسی هوش و ذکاوت جاسوس لازم و ضروری است ولی در برخی موارد بدون هوش و ذکاوت و با توسل به خشونت و اعمال خطرناک نیز میتوان مرتکب جاسوسی شد. چون، اگر جاسوسی بدست آوردن اطلاعات است این کسب اطلاعات به هر نحوی صورت گرفته باشد مقصود حاصل خواهد شد.
برخی در تعریف جاسوسی مخفیانه بودن عملیات را جزء ماهیت و ذات آن تلقی میکنند و جاسوسی را به جمع آوری یا انتقال اطلاعات که از طریق ورود مخفیانه به مرزهای تحت کنترل منحصر به فرد یک سازمان، از جمله کانالهای ارتباطی منحصر به فرد به دست آمده باشد تعبیر میکنند. به این اعتبار موارد زیر را از شمول تعریف جاسوسی خارج میدانند:
1- نظارت بر شبکه ارتباطات یک کشور یا سازمان از خارج جاسوسی نیست. چون این امر متضمن دسترسی به حوزهها یا وسایل ارتباط جمعی منحصر به فرد نیست،
2- شکستن کدها جاسوسی نیست مگر آن که اطلاعات مورد استفاده قرار بگیرد،
3- ایجاد کدهای قوی جاسوسی نیست،
4- اگر هدف عملیات مخفی بازیابی یا اصلاح اطلاعات باشد جاسوسی نیست،
5- استفاده از اطلاعات طبقه بندی شده جاسوسی نیست، مگر آن که برای کمک به اعمال اضافی جاسوسی مورد استفاده قرار بگیرد،
6- انتقال اطلاعات جاسوسی نیست مگر این که در حوزهای ارتکاب یابد که خطر قوی تجزیه یا سرقت اطلاعات مزبور وجود داشته باشد.